Đảm bảo luật pháp của Liên minh trong lĩnh vực dịch vụ tài chính phù hợp với thời đại kỹ thuật số và ý nghĩa pháp lý
Trong bối cảnh cách mạng công nghệ số đang diễn ra mạnh mẽ, việc đảm bảo hệ thống pháp luật của Liên minh châu Âu (EU) trong lĩnh vực dịch vụ tài chính phù hợp với thời đại kỹ thuật số trở nên vô cùng quan trọng. Đây không chỉ là yêu cầu cần thiết để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và các bên tham gia thị trường, mà còn là nền tảng để xây dựng một nền kinh tế hiện đại, có tầm nhìn dài hạn và phục vụ con người một cách hiệu quả.
Một trong những điểm mấu chốt của sự phù hợp này là tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các công nghệ đổi mới trong lĩnh vực tài chính. Liên minh châu Âu nhận thức rõ lợi ích chiến lược của việc phát triển và thúc đẩy việc ứng dụng các công nghệ chuyển đổi, trong đó nổi bật là công nghệ sổ cái phân tán (Distributed Ledger Technology – DLT). Công nghệ DLT, đặc biệt là blockchain, được kỳ vọng sẽ mang lại sự minh bạch, an toàn và hiệu quả cao trong các giao dịch tài chính.
Mặc dù các ứng dụng của công nghệ DLT và blockchain vẫn chưa được nghiên cứu và khai thác một cách toàn diện, nhưng tiềm năng của chúng là rất lớn. Những ứng dụng này không chỉ giúp tạo ra các loại hoạt động kinh doanh mới mà còn mở ra các mô hình kinh doanh sáng tạo, đặc biệt trong lĩnh vực tài sản kỹ thuật số (crypto-assets). Qua đó, công nghệ này được dự báo sẽ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới cho công dân các quốc gia thành viên EU.
Về mặt pháp lý, việc đưa công nghệ mới vào khung pháp luật hiện hành giúp bảo đảm các quy định không chỉ hỗ trợ sự phát triển của công nghệ mà còn duy trì sự ổn định và an toàn của hệ thống tài chính. EU đã có những bước đi cụ thể, ví dụ như sửa đổi các Quy định liên quan đến giám sát và quản lý dịch vụ tài chính, nhằm tích hợp các yếu tố kỹ thuật số và các sản phẩm tài chính mới vào khuôn khổ pháp luật. Điều này giúp bảo vệ người tiêu dùng và nhà đầu tư, đồng thời tạo môi trường pháp lý minh bạch, ổn định cho các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tài sản kỹ thuật số.
Tóm lại, việc điều chỉnh pháp luật dịch vụ tài chính theo hướng phù hợp với thời đại kỹ thuật số không chỉ đáp ứng được nhu cầu thực tiễn trong kỷ nguyên công nghệ mà còn góp phần xây dựng một nền kinh tế số sáng tạo, bền vững và nhân văn, phục vụ hiệu quả hơn cho cộng đồng công dân Liên minh châu Âu.
2.Tài sản kỹ thuật số là một trong những ứng dụng chính của công nghệ sổ cái phân tán. Chúng bao gồm các biểu hiện kỹ thuật số về giá trị hoặc quyền có thể mang lại lợi ích lớn cho các thành viên thị trường, bao gồm cả người sở hữu nhỏ lẻ tài sản kỹ thuật số. Các biểu hiện giá trị bao gồm giá trị bên ngoài không thuộc bản chất của tài sản kỹ thuật số, được các bên liên quan hoặc người tham gia thị trường đánh giá, do đó mang tính chủ quan và chỉ dựa trên sự quan tâm của người mua tài sản kỹ thuật số. Việc chào bán tài sản kỹ thuật số, nhờ đơn giản hóa các quy trình huy động vốn và thúc đẩy cạnh tranh, có thể tạo thành một hình thức tài trợ sáng tạo và bao trùm, đặc biệt cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Về tài sản kỹ thuật số khi được sử dụng như phương tiện thanh toán, chúng có thể tạo cơ hội thực hiện các khoản thanh toán rẻ hơn, nhanh hơn và hiệu quả hơn, đặc biệt là ở cấp độ xuyên biên giới, do hạn chế được số lượng trung gian. ý nghĩa của điều này
Dưới đây là phân tích về ý nghĩa của nội dung liên quan đến tài sản kỹ thuật số và công nghệ sổ cái phân tán (DLT):
Ý nghĩa của tài sản kỹ thuật số trong bối cảnh công nghệ sổ cái phân tán
Tài sản kỹ thuật số là một trong những ứng dụng tiêu biểu và có tác động sâu rộng nhất của công nghệ sổ cái phân tán (DLT). Việc nhận diện tài sản kỹ thuật số như các biểu hiện kỹ thuật số của giá trị hoặc quyền có nhiều ý nghĩa quan trọng cả về mặt kinh tế và pháp lý.
Trước hết, tài sản kỹ thuật số mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường cho mọi thành viên, từ các nhà đầu tư lớn đến người sở hữu nhỏ lẻ. Điều này tạo ra sự bình đẳng và đa dạng trong thị trường tài chính, giúp phân bổ nguồn lực hiệu quả hơn. Tuy nhiên, do giá trị của tài sản kỹ thuật số phụ thuộc vào sự đánh giá và quan tâm của người mua nên mang tính chủ quan, điều này đặt ra thách thức lớn về quản lý rủi ro và bảo vệ nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân.
Việc chào bán tài sản kỹ thuật số thông qua các nền tảng sử dụng công nghệ DLT giúp đơn giản hóa quy trình huy động vốn. Điều này không chỉ thúc đẩy cạnh tranh mà còn tạo ra một hình thức tài trợ sáng tạo và bao trùm, đặc biệt có lợi cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs). Đây là điểm then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nhỏ tiếp cận vốn dễ dàng hơn, qua đó đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và tạo thêm việc làm.
Một ý nghĩa quan trọng khác của tài sản kỹ thuật số khi được sử dụng như phương tiện thanh toán là khả năng giảm chi phí, tăng tốc độ và hiệu quả của các giao dịch, đặc biệt là các giao dịch xuyên biên giới. Việc giảm số lượng trung gian trong các giao dịch thanh toán giúp hạ thấp chi phí và rút ngắn thời gian xử lý, từ đó tăng tính linh hoạt và thuận tiện trong thương mại quốc tế và các hoạt động kinh tế toàn cầu.
Về mặt pháp lý, những đặc điểm này đặt ra yêu cầu rõ ràng cho việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý nhằm bảo vệ người tiêu dùng và nhà đầu tư, đồng thời đảm bảo sự minh bạch, ổn định và an toàn của hệ thống tài chính trong thời đại số. Các quy định pháp luật cần phải linh hoạt để vừa khuyến khích đổi mới công nghệ vừa kiểm soát rủi ro hiệu quả.
Tóm lại, tài sản kỹ thuật số không chỉ là một sản phẩm công nghệ mới mà còn là một nhân tố quan trọng thúc đẩy đổi mới tài chính, nâng cao hiệu quả kinh tế và mở rộng cơ hội cho nhiều đối tượng trong xã hội. Điều này góp phần tạo nên một nền kinh tế số năng động, bền vững và công bằng hơn.
3.Một số tài sản kỹ thuật số, đặc biệt là những tài sản được coi là công cụ tài chính, như được định nghĩa trong Chỉ thị 2014/65/EU của Nghị viện châu Âu và Hội đồng (4), nằm trong phạm vi áp dụng của luật dịch vụ tài chính hiện hành của Liên minh. Do đó, đã có một hệ thống đầy đủ các quy định của Liên minh áp dụng cho các nhà phát hành tài sản kỹ thuật số đó và các doanh nghiệp thực hiện các hoạt động liên quan đến các tài sản kỹ thuật số đó.
Ý nghĩa của việc luật MiCA (Markets in Crypto-Assets Regulation) cân nhắc và nêu rõ rằng:
Ý nghĩa của việc cân nhắc các tài sản kỹ thuật số là công cụ tài chính theo luật hiện hành
-
Xác định rõ phạm vi pháp lý: Việc thừa nhận một số tài sản kỹ thuật số, đặc biệt là những tài sản được xem là công cụ tài chính theo Chỉ thị 2014/65/EU (MiFID II), nằm trong phạm vi pháp luật dịch vụ tài chính hiện hành của Liên minh châu Âu giúp xác định rõ ràng phạm vi áp dụng pháp lý cho các loại tài sản kỹ thuật số này. Điều này tránh việc chồng chéo hay bỏ sót trong việc quản lý, đồng thời giúp các tổ chức tài chính và nhà phát hành có căn cứ pháp lý rõ ràng để tuân thủ.
-
Bảo vệ nhà đầu tư và thị trường: Các công cụ tài chính theo quy định hiện hành đã có hệ thống pháp lý hoàn chỉnh nhằm bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư, tăng cường minh bạch và ổn định thị trường. Việc tài sản kỹ thuật số thuộc loại này được quản lý theo khung pháp lý đó giúp đảm bảo rằng các giao dịch và dịch vụ liên quan được giám sát chặt chẽ, giảm thiểu rủi ro gian lận, thao túng hoặc các hành vi không minh bạch.
-
Tận dụng quy định hiện hành: Do hệ thống luật dịch vụ tài chính của Liên minh đã khá hoàn thiện và được áp dụng rộng rãi, việc xác định một số tài sản kỹ thuật số thuộc phạm vi này giúp tránh phải xây dựng các quy định mới trùng lặp hoặc mâu thuẫn, tiết kiệm thời gian và nguồn lực cho việc điều chỉnh pháp lý.
-
Tạo sự ổn định và chắc chắn pháp lý: Đối với các nhà phát hành và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tài sản kỹ thuật số, việc biết rõ những loại tài sản nào phải tuân theo quy định của MiFID II giúp họ hoạt động trong một môi trường pháp lý minh bạch, có thể dự đoán được và từ đó tăng cường niềm tin của nhà đầu tư và đối tác.
-
Phân biệt rõ ràng giữa các loại tài sản kỹ thuật số: Việc luật MiCA xác định các tài sản kỹ thuật số thuộc công cụ tài chính theo luật hiện hành cho phép tập trung xây dựng các quy định đặc thù cho những tài sản kỹ thuật số khác (không thuộc công cụ tài chính), từ đó quản lý hiệu quả và phù hợp với đặc thù từng loại tài sản.
Cân nhắc (4):
Hiện tại, một số loại tài sản kỹ thuật số không thuộc phạm vi luật dịch vụ tài chính của Liên minh châu Âu, dẫn đến thiếu khung pháp lý cho các dịch vụ liên quan như giao dịch, lưu ký và quản lý tài sản kỹ thuật số. Điều này tạo ra rủi ro cho người dùng và tiềm ẩn nguy cơ gây mất ổn định thị trường, lạm dụng thị trường và tội phạm tài chính. Một số quốc gia đã tự xây dựng quy định riêng để đối phó với tình trạng này.
Cân nhắc (5): Mica nêu rõ
” Do chưa có một khuôn khổ chung của Liên minh cho thị trường tài sản kỹ thuật số, nên có nguy cơ người dùng sẽ mất niềm tin vào các tài sản này, điều này có thể làm cản trở đáng kể sự phát triển của thị trường tài sản kỹ thuật số và gây ra mất mát các cơ hội liên quan đến dịch vụ số đổi mới, công cụ thanh toán thay thế hoặc các nguồn tài trợ mới cho các doanh nghiệp trong Liên minh. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp sử dụng tài sản kỹ thuật số sẽ không có sự chắc chắn pháp lý về cách xử lý tài sản kỹ thuật số của họ tại các quốc gia thành viên khác nhau, điều này làm suy yếu nỗ lực sử dụng tài sản kỹ thuật số cho đổi mới số. Ngoài ra, thiếu một khuôn khổ chung của Liên minh cho thị trường tài sản kỹ thuật số có thể dẫn đến sự phân mảnh quy định, làm sai lệch cạnh tranh trong thị trường đơn nhất, gây khó khăn cho việc mở rộng hoạt động xuyên biên giới của các nhà cung cấp dịch vụ tài sản kỹ thuật số và tạo điều kiện cho hành vi tận dụng khác biệt quy định. Thị trường tài sản kỹ thuật số hiện vẫn còn khiêm tốn về quy mô và chưa gây ra mối đe dọa đối với ổn định tài chính. Tuy nhiên, có khả năng những loại tài sản kỹ thuật số được thiết kế để duy trì giá ổn định liên quan đến một tài sản cụ thể hoặc một giỏ tài sản có thể được người dùng cá nhân chấp nhận rộng rãi trong tương lai, và nếu điều đó xảy ra, có thể xuất hiện các thách thức mới đối với ổn định tài chính, hoạt động hiệu quả của hệ thống thanh toán, truyền dẫn chính sách tiền tệ hoặc chủ quyền tiền tệ.”
Thiếu một khuôn khổ pháp lý chung của Liên minh cho thị trường tài sản kỹ thuật số có thể làm giảm niềm tin của người dùng, cản trở sự phát triển của thị trường, gây mất cơ hội đổi mới và tài trợ cho doanh nghiệp. Ngoài ra, sự khác biệt quy định giữa các quốc gia gây khó khăn cho hoạt động xuyên biên giới, làm suy yếu cạnh tranh và có thể dẫn đến hành vi lợi dụng khác biệt pháp lý. Dù thị trường này hiện còn nhỏ và chưa đe dọa ổn định tài chính, nhưng các tài sản kỹ thuật số ổn định giá trong tương lai có thể đặt ra thách thức lớn cho hệ thống tài chính và chính sách tiền tệ.
Tóm lại, hai cân nhắc này nhấn mạnh sự cần thiết xây dựng khung pháp lý toàn diện của Liên minh để bảo vệ người dùng, đảm bảo sự phát triển bền vững và ổn định của thị trường tài sản kỹ thuật số.
Phân tích Cân nhắc (5) trong Luật MiCA (Reglamento (UE) 2023/1114):
Cân nhắc (5) phản ánh một cách rõ ràng các hệ lụy pháp lý, kinh tế và tài chính do việc thiếu một khung pháp lý chung của Liên minh châu Âu (EU) cho thị trường tài sản kỹ thuật số. Dưới đây là phân tích chi tiết theo từng khía cạnh chính:
1. Tác động đến niềm tin người dùng và sự phát triển thị trường
“…nguy cơ người dùng sẽ mất niềm tin vào các tài sản này…”
-
Thiếu khung pháp lý đồng bộ dẫn đến môi trường thiếu minh bạch, không bảo vệ đầy đủ quyền lợi người tiêu dùng.
-
Hệ quả là người dùng mất niềm tin vào tính ổn định và an toàn của tài sản kỹ thuật số, làm giảm tốc độ chấp nhận và đầu tư vào lĩnh vực này.
2. Hạn chế đổi mới sáng tạo và cơ hội tài chính mới
“…gây ra mất mát các cơ hội liên quan đến dịch vụ số đổi mới, công cụ thanh toán thay thế hoặc các nguồn tài trợ mới…”
-
Tài sản kỹ thuật số mở ra cơ hội lớn về:
-
Dịch vụ số đổi mới (DeFi, token hóa tài sản)
-
Phương tiện thanh toán thay thế (stablecoins)
-
Nguồn vốn mới cho SMEs (Initial Coin Offerings, token offerings)
-
-
Nếu không có quy định rõ ràng, các doanh nghiệp ngần ngại triển khai giải pháp mới, do rủi ro pháp lý cao.
3. Thiếu nhất quán pháp lý giữa các quốc gia thành viên
“…không có sự chắc chắn pháp lý về cách xử lý tài sản kỹ thuật số…”
-
Do chưa có luật EU thống nhất, mỗi quốc gia tự xây dựng luật riêng → gây mâu thuẫn pháp lý giữa các quốc gia thành viên.
-
Các doanh nghiệp gặp khó khi hoạt động xuyên biên giới, hạn chế quy mô hóa và đổi mới, làm suy yếu thị trường đơn nhất (single market) của EU.
4. Nguy cơ phân mảnh và cạnh tranh không lành mạnh
“…sự phân mảnh quy định, làm sai lệch cạnh tranh…”
-
Các nhà cung cấp có thể lợi dụng sự chênh lệch quy định giữa các nước để “regulatory arbitrage” (lách luật).
-
Điều này làm méo mó cạnh tranh, khiến một số doanh nghiệp có lợi thế phi pháp lý hơn doanh nghiệp tuân thủ đầy đủ.
5. Rủi ro tiềm tàng với ổn định tài chính và chính sách tiền tệ
“…có thể xuất hiện các thách thức mới đối với ổn định tài chính, hệ thống thanh toán, chính sách tiền tệ hoặc chủ quyền tiền tệ.”
-
Dù thị trường hiện còn nhỏ, nhưng stablecoins hoặc crypto gắn với tài sản thật có thể được sử dụng rộng rãi.
-
Điều này có thể:
-
Làm suy yếu tiền pháp định, gây rối loạn truyền dẫn chính sách tiền tệ
-
Làm giảm khả năng kiểm soát hệ thống tài chính quốc gia
-
Tác động đến chủ quyền tiền tệ của các quốc gia thành viên EU
-
Tóm tắt ý nghĩa chính của Cân nhắc (5):
Cân nhắc (5) nêu rõ rằng việc thiếu một khuôn khổ pháp lý chung cho thị trường tài sản kỹ thuật số trong EU gây ra rủi ro nghiêm trọng về mặt pháp lý, kinh tế và tài chính. Điều này ảnh hưởng đến niềm tin người dùng, cản trở đổi mới, gây phân mảnh pháp lý giữa các quốc gia thành viên và tiềm ẩn đe dọa đến ổn định tài chính và chủ quyền tiền tệ trong tương lai.
