Chiều 11/5, phiên xử Hồ Ngọc Tài, 34 tuổi; Trần Ngọc Hoàng, 40 tuổi; cựu cảnh sát Nguyễn Quốc Dũng, 42 tuổi và 13 người khác về tội Cướp tài sản chuyển sang phần tranh luận.

Tài và các đồng phạm là nhà đầu tư Bitcoin ở TP HCM, Đà Nẵng, cùng tham gia buôn bán tiền ảo với anh Lê (doanh nhân). Năm 2018, sau thời gian dài đầu tư có lãi, Tài và Hoàng cũng nghe theo anh Lê tư vấn bán hết 1.000 Bitcoin (trị giá khoảng 100 tỷ đồng), chuyển sang mua tiền ảo mới nổi như Aureus, Ifans… nhưng thua lỗ hết. Nhóm Tài cho rằng bị anh Lê lừa chiếm đoạt tiền ảo của mình nên đã rủ 14 người khác lên kế hoạch bắt cóc, đe dọa doanh nhân này và gia đình để cướp tiền điện tử của anh Lê.

Nêu quan điểm về vụ án, VKS xác định, ngày 17/5/2020, theo kịch bản của hai cảnh sát Nguyễn Quốc Dũng (cựu cán bộ đội 7 Phòng Cảnh sát hình sự) và Nguyễn Anh Tuấn (30 tuổi, công an phường ở quận 5) cả nhóm đi nhiều ôtô bám theo đuôi xe anh Lê trên cao tốc. Đến khu vực thị trấn Dầu Giây (tỉnh Đồng Nai), một ôtô vượt lên trước xe anh Lê chặn đầu, một chiếc khác đâm vào đuôi xe. Anh Lê và người em vợ xuống xe, liền bị nhóm Tài ập đến rút súng (bắn bi) khống chế.

Những người còn lại ép vợ con anh Lê lên ôtô khác, uy hiếp bằng kim tiêm chứa “máu HIV” (làm giả bằng mực đỏ). Nhóm này dọa sẽ “tiêm máu HIV vào vợ con”, buộc anh Lê đọc mật khẩu truy cập vào ví điện tử, sau đó chuyển 168 Bitcoin (trị giá hơn 37 tỷ đồng) cho chúng.

Theo VKS, trong vụ án này, Tài và Hòang giữ vai trò cầm đầu, thực hiện hành vi phạm tội có tổ chức và chiếm đoạt số tiền đặc biệt lớn nên phải chịu trách nhiệm cao nhất. Từ đó, VKS đề nghị HĐXX tuyên phạt Tài, Hoàng mức án tù chung thân. Cựu cảnh sát Nguyễn Quốc Dũng bị đề nghị 18-20 năm tù; Nguyễn Anh Tuấn 7-9 năm tù. Các bị cáo còn lại bị đề nghị 7-20 năm tù.

Tự bào chữa, Tài và các bị cáo tỏ ra hối hận, xin lỗi nạn nhân và xin tòa giảm nhẹ hình phạt. Luật sư Trần Bá Học (bào chữa cho Tài) và một số luật sư khác cho rằng thời điểm thân chủ phạm tội, pháp luật Việt Nam chưa ghi nhận Bitcoin là tài sản, vì vậy đề nghị HĐXX xem xét lại khung hình phạt đối với các bị cáo, giảm từ khoản 4 (cao nhất là tù chung thân) xuống khoản 2 (7-15 năm tù).

Tranh luận lại, đại diện VKS cho rằng, quá trình điều tra và xuyên suốt phiên tòa, Tài khai nhận mục đích việc uy hiếp nạn nhân là hướng tới chiếm đoạt số Bitcoin tương đương 200 tỷ đồng. Và thực tế sau đó các bị cáo đã bán, quy đổi tiền ảo này ra tiền VNĐ (hơn 37 tỷ đồng) để chia nhau hưởng lợi. Do đó, cáo trạng truy tố các bị cáo tội Cướp tài sản là đúng người, đúng tội.

HĐXX nghị án dài ngày, sẽ tuyên án vào chiều 16/5.

Trước đó, bị cáo Tài và đồng phạm thừa nhận toàn bộ hành vi phạm tội nêu trong cáo trạng. Tài khai được anh Lê giúp đỡ, chỉ dẫn kinh doanh tiền ảo và kiếm được nhiều tiền. Nhưng về sau bị cáo nghe theo lời khuyên của anh Lê bán hết 1.000 Bitcoin, kêu gọi người thân chi tiền, vay mượn thêm để đầu tư tiền ảo khác và thất bại, không lấy được tiền về. “Thời điểm thực hiện hành vi phạm tội bị cáo nghĩ rằng bị anh Lê lừa, nhưng sau này đã nhận thức được là do mình ngu dốt và tham lam, chứ không phải bị lừa”, Tài thừa nhận.

Hai cựu cảnh sát Dũng và Anh Tuấn lúc đầu kêu oan, cho rằng chỉ hỗ trợ nhóm Tài “đi đòi nợ” chứ không biết cướp tài sản. Tuy nhiên, sau khi HĐXX đưa ra các bằng chứng, lời khai của các bị cáo khác… Dũng và Anh Tuấn đã nhận tội và xin giảm nhẹ hình phạt.

Lãnh án ra sao và căn cứ pháp lý?

HĐXX tuyên phạt bị cáo Hồ Ngọc Tài và Trần Ngọc Hoàng cùng mức án chung thân; Nguyễn Quốc Dũng (từng là cán bộ thuộc một phòng nghiệp vụ của Công an TP.HCM) 17 năm tù, Nguyễn Anh Tuấn (từng là cán bộ công an phường tại quận 5, TP.HCM) 12 năm tù; 12 đồng phạm từ 9 đến 19 năm tù về tội cướp tài sản.

HĐXX nhận định, các bị cáo dùng vũ lực ngay tức khắc, khiến bị hại tê liệt ý chí để cướp tài sản và bán đổi sang tiền Việt Nam đồng, nên hành vi của các bị cáo đã cấu thành tội cướp tài sản.

Bị cáo chiếm 3 điện thoại, camera 45 triệu đồng và 18 tỉ đồng tiền quy đổi từ Bitcoin cướp được nên phải chịu trách nhiệm hình sự theo khoản 4 Điều 168 về tội cướp tài sản; cáo trạng của VKSND TP.HCM đã truy tố đúng người đúng tội.

Tại tòa, luật sư cho rằng, các bị cáo chiếm đoạt Bitcoin không phải là tài sản, chưa có bất cứ kết luận chuyên môn xác định và pháp luật Việt Nam chưa có quy định. Luật sư cho rằng các bị cáo chỉ phạm tội theo điểm a khoản 2 Điều 168 khi chỉ chiếm đoạt 3 điện thoại, camera trị giá 45 triệu đồng.

HĐXX nhận thấy, pháp luật Việt Nam chưa chấp nhận Bitcoin là tiền tệ cũng như phương tiện thanh toán nhưng tòa không chỉ căn cứ vào kết luận định giá tài sản, kết quả giám định để làm căn cứ kết tội. Mặc khác, về tội cướp tài sản, mục đích bị cáo chiếm đoạt 1000 bitcoin trị giá 200 tỉ đồng bằng việc khống chế, bắt anh N chuyển bitcoin cho bị cáo Tài và đã chiếm đoạt được 168 bitcoin quy đổi được 18 tỉ đồng.

Theo HĐXX, hành vi của bị cáo phạm tội cướp tài sản nên không có căn cứ chấp nhận quan điểm bào chữa của luật sư.

HĐXX xem xét mức độ phạm tội, vai trò của từng bị cáo… Bị cáo Tài khởi xướng, chủ mưu, bàn bạc thống nhất với bị cáo Hoàng, lôi kéo các bị cáo khác tham gia.

Bị cáo Trần Ngọc Hoàng ngoài lên kế hoạch với Tài còn lôi kéo, chỉ đạo, phân công các bị cáo khác tham gia vụ cướp. Bị cáo Hoàng trực tiếp đe dọa anh N để chuyển Bitcoin từ ví của anh N sang cho Tài.

HĐXX xét thấy, bị cáo Tài và Hoàng vai trò cao nhất, trong đó Tài có vai trò cầm đầu, Hoàng có vai trò chỉ huy.

Các bị cáo có tình tiết giảm nhẹ như nộp lại tiền khắc phục hậu quả, thành khẩn khai báo, một số bị cáo có tình tiết giảm nhẹ như có nhiều bằng khen trong quá trình công tác, gia đình có công cách mạng…

HĐXX cũng nhận định, pháp luật Việt Nam không chấp nhận tiền ảo nói chung hay Bitocin là tiền tệ, phương thức thanh toán. Tuy vậy, thực tế các bị cáo đã quy đổi số Bitocin cướp được thành 18 tỉ đồng và chia nhau chiếm hưởng. HĐXX buộc các bị cáo liên đới bồi thường cho bị hại.

Vụ án có nhiều quan điểm trái chiều về tội danh

Có quan điểm cho rằng, Bitcoin không được Nhà nước thừa nhận là tiền nên không phải tài sản, do đó không đủ yếu tố cấu thành tội cướp tài sản. Quan điểm khác lại cho rằng Bitcoin được xác định là tài sản dưới dạng quyền tài sản, nên hành vi cướp Bitcoin là hành động cướp tài sản…

Nhiều luật sư phân tích dưới góc độ khoa học hình sự thì tội “Cướp tài sản” là tội phạm có cấu thành hình thức. Khi thực hiện hành vi phạm tội, nhóm đối tượng này nhận thức tiền ảo là tiền, là tài sản nên mới lập kế hoạch để cướp của người bị hại. Những người này dùng vũ lực, có ý thức chiếm đoạt nên hành động đó đã cấu thành tội cướp tài sản. 

Để góp phần hạn chế những hệ lụy từ tiền ảo, các chuyên gia cho rằng, cơ quan chức năng cần phải nhanh chóng ban hành các quy định pháp luật và có những biện pháp quản lý phù hợp để điều chỉnh các quan hệ pháp lý phát sinh liên quan đến tiền ảo…

Nhiều quan điểm trái chiều về tội danh

Đáng chú ý, sau khi Viện Kiểm sát nhân dân tối cao hoàn tất cáo trạng, đề nghị truy tố 16 bị can ra Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh về tội “Cướp tài sản” theo khoản 4 điều 168 Bộ luật Hình sự năm 2015, đã có nhiều quan điểm khác nhau liên quan đến việc truy tố các bị can về tội “cướp tài sản”. 

Trong đó, có quan điểm cho rằng, Bitcoin không được Nhà nước thừa nhận là tiền nên không phải tài sản, do đó không đủ yếu tố cấu thành tội cướp tài sản.

Có quan điểm lại cho rằng, dù Bitcoin không được coi là tiền nhưng không thể phủ nhận quyền của người nắm giữ, đồng thời Bitcoin có thể trị giá được bằng tiền. Bộ luật dân sự năm 2015, quy định quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác. Theo đó, quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền. Tức là quyền có thể quy đổi, đánh giá theo giá trị tiền thì được coi là quyền tài sản. 

Khi được coi là quyền tài sản thì quyền đó được xác định là tài sản. Do đó, Bitcoin được xác định là tài sản dưới dạng quyền tài sản. Việc cướp Bitcoin là hành động cướp tài sản…

“Điểm đáng lưu ý trong vụ án đang được bàn luận ở đây là tiền ảo không được pháp luật Việt Nam công nhận là tài sản, vậy việc xâm phạm quyền sở hữu tiền ảo sau khi có đầy đủ các yếu tố khác thì có truy tố các bị can về tội cướp tài sản hay không là một vấn đề cần được làm rõ” 

Có quan điểm BITCOIN không phải là tài sản nên không phạm tội

Điều 105 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Tài sản bảo gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai”.

Theo định nghĩa trên, tài sản chỉ tồn tại ở một trong bốn dạng: Vật là một bộ phận của thế giới vật chất tồn tại dưới dạng rắn, lỏng, khí và con người có thể chiếm hữu, kiểm soát được; ví dụ như nhà, xe, bàn ghế… 

Tiền là phương tiện thanh toán do Ngân hàng Nhà nước phát hành, được Nhà nước bảo hộ dùng để định giá các loại tài sản khác. Tiền bao gồm tiền nội tệ và ngoại tệ. Tiền có thể tồn tại dưới dạng giấy, polymer, xu hoặc tiền điện tử (e-money); Giấy tờ có giá là loại giấy tờ trị giá được bằng tiền và có thể chuyển giao trong giao lưu dân sự. Giấy tờ có giá phải do các chủ thể được phép phát hành. Giấy tờ có giá bao gồm hối phiếu đòi nợ, hối phiếu nhận nợ, séc, trái phiếu Chính phủ, trái phiếu công ty, kỳ phiếu, cổ phiếu, tín phiếu, hối phiếu, công trái…  

Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, bao gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác như quyền đòi nợ, quyền hưởng dụng, quyền bề mặt… 

Chủ quan ý thức tội phạm biết giá trị Bitcoin:

khi thực hiện hành vi phạm tội, nhóm đối tượng này nhận thức tiền ảo là tiền, là tài sản nên mới lập kế hoạch để cướp của người bị hại. Những người này dùng vũ lực, có ý thức chiếm đoạt nên hành động đó đã cấu thành tội cướp tài sản.

Có thông tư tương tự về các tội xâm phạm sở hữu đã khẳng định tội cướp tài sản có cấu thành hình thức qua nội dung hướng dẫn xác định giá trị tài sản chiếm đoạt

Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP, ngày 25 tháng 12 năm 2001 hướng dẫn một số quy định về các tội xâm phạm sở hữu đã khẳng định tội cướp tài sản có cấu thành hình thức qua nội dung hướng dẫn xác định giá trị tài sản chiếm đoạt: “Trong trường hợp có đầy đủ căn cứ chứng minh rằng người có hành vi xâm phạm sở hữu có ý định xâm phạm đến tài sản có giá trị cụ thể theo ý thức chủ quan của họ, thì lấy giá trị tài sản đó để xem xét việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người có hành vi xâm phạm…”. Mặc dù văn bản trên đã hết hiệu lực từ ngày 08/10/2021, nhưng đây là một dẫn chứng cụ thể về mặt quan điểm để xác định tội phạm trong trường hợp này.

Một vấn đề khác là sau khi chiếm đoạt được tiền ảo từ người bị hại, các đối tượng trên đã bán một phần tiền ảo chiếm được và thu lợi bất chính với số tiền 18,8 tỉ đồng. Như vậy, có cơ sở về mặt lý luận, luật thực định, thực tiễn pháp lý để điều tra, truy tố xét xử các đối tượng nêu trên về tội “Cướp tài sản”

Cần sớm hoàn thiện khung pháp lý về tiền ảo

Theo các chuyên gia, việc sử dụng tiền ảo tại Việt Nam ở thời điểm hiện tại chưa được pháp luật thừa nhận và bảo vệ sẽ khiến người sử dụng có thể gặp phải nhiều rủi ro như nguy cơ bị tấn công, đánh cắp, thay đổi dữ liệu hoặc bị ngừng giao dịch… Đặc biệt, thiếu khung pháp lý để quản lý, tiền ảo có thể trở thành công cụ cho tội phạm như rửa tiền, buôn bán ma túy, trốn thuế, giao dịch, thanh toán tài sản phi pháp… đây thực sự là một thách thức đối với nhà làm luật, những người áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay. 

Do đó, để góp phần hạn chế những hệ lụy từ tiền ảo các chuyên gia cho rằng, phải nhanh chóng ban hành các quy định pháp luật và có những biện pháp quản lý phù hợp để điều chỉnh các quan hệ pháp sinh liên quan đến tiền ảo, thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội, hạn chế các tội phạm liên quan đến tiền ảo…

Luật gia Nguyễn Văn Hậu thông tin và đề xuất: Liên quan đến vấn đề này, Thủ tướng Chính phủ, Thống đốc Ngân hàng nhà nước đã có các chỉ đạo, cảnh báo, khuyến nghị liên quan đến tiền ảo. Nhưng cho đến nay Việt Nam vẫn chưa có khung pháp luật rõ ràng, đầy đủ điều chỉnh đối với loại tài sản mới này. Đặc biệt còn nhiều vấn đề pháp lý liên quan đến tiền ảo được đặt ra và thực sự là một thách thức đối với nhà làm luật, những người áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Tất cả những khó khăn trên đều cần có một cơ chế pháp lý rõ ràng làm cơ sở để giải quyết những quan hệ xã hội nảy sinh trong các giao dịch dân sự liên quan đến tiền ảo đang diễn ra hàng ngày trên thực tế.

Còn Luật sư Lê Cao nhấn mạnh, đây là một vấn đề pháp lý mới, theo luật Việt Nam hiện không quy định về tiền ảo, nhưng thực tiễn giao dịch trên thị trường thì bitcoin đang được trao đổi mua bán với giá trị bằng tiền thật… do đó cần sớm ban hành các quy định pháp luật để cho bitcoin và các loại tiền ảo có thân phận pháp lý mới có thể kiểm soát và điều chỉnh được các hành vi có thực hiện nay.