BỐI CẢNH QUỐC TẾ VỀ CƠ CHẾ THỬ NGHIỆM CÓ KIỂM SOÁT (SANDBOX) TRONG LĨNH VỰC FINTECH

1. Khái quát chung về Sandbox toàn cầu

Khái niệm regulatory sandbox xuất hiện lần đầu trong lĩnh vực công nghệ tài chính vào giữa thập niên 2010, với mục tiêu tạo một “không gian an toàn pháp lý” cho các doanh nghiệp thử nghiệm sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới trong phạm vi giới hạn, dưới sự giám sát của cơ quan quản lý. Sandbox cho phép:

• Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo không lo ngại vi phạm luật khi sản phẩm chưa có khung pháp lý rõ.

• Nhà quản lý quan sát, thu thập dữ liệu thực tiễn để đánh giá rủi ro và thiết kế chính sách.

• Người dùng được bảo vệ trong giới hạn thử nghiệm (hạn mức vốn, số lượng giao dịch, giới hạn khách hàng).

Tính đến 2025, hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ đã triển khai sandbox, trong đó có các trung tâm tài chính lớn (Anh, Singapore, Hồng Kông, UAE) và nhiều quốc gia ASEAN (Indonesia, Malaysia, Thái Lan, Philippines).

2. Kinh nghiệm tiên phong: Vương quốc Anh

a) FCA Sandbox (2016)

Cơ quan quản lý tài chính Anh (Financial Conduct Authority – FCA) là tổ chức đầu tiên đưa ra sandbox fintech vào năm 2016.

• Mục tiêu: hỗ trợ startup fintech thử nghiệm sản phẩm trong điều kiện có giám sát, giảm chi phí tuân thủ, thúc đẩy cạnh tranh trong lĩnh vực tài chính.

• Phạm vi thử nghiệm: thanh toán điện tử, robo-advisor, blockchain trong tài chính, bảo hiểm số.

• Quy trình: mỗi năm FCA mở “cohort” (đợt tiếp nhận hồ sơ), doanh nghiệp nộp đề án, FCA lựa chọn, thử nghiệm 6–12 tháng.

• Cơ chế bảo vệ: giới hạn khách hàng, hạn mức giao dịch, yêu cầu “exit plan”.

b) Kết quả

• Gần 900 công ty nộp hồ sơ, 200+ công ty được chấp nhận.

• Tỷ lệ “ra thị trường” sau sandbox ~70%.

• Sandbox giúp Anh duy trì vị trí trung tâm fintech châu Âu sau Brexit.

c) Ý nghĩa đối với Việt Nam

Sandbox Anh cho thấy: cơ chế này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ mà còn giúp nhà quản lý định hình chính sách tài chính tương lai, ví dụ: stablecoin, Open Banking.

3. Singapore: Mô hình toàn diện và mềm dẻo

a) MAS Sandbox (2016)

Cơ quan tiền tệ Singapore (Monetary Authority of Singapore – MAS) đã triển khai sandbox vào năm 2016. Điểm đặc biệt: Singapore coi sandbox như một công cụ chính sách tài chính quốc gia để duy trì vị thế trung tâm fintech châu Á.

• Phạm vi rộng: thanh toán điện tử, P2P lending, insurtech, blockchain, token hóa tài sản.

• Nguyên tắc hoạt động: “fast fail” – cho phép thử nghiệm nhanh, nếu không hiệu quả thì chấm dứt sớm, giảm rủi ro hệ thống.

• Hình thức linh hoạt: sandbox “express” (thủ tục nhanh cho sản phẩm ít rủi ro), sandbox “greenlane” (ưu tiên công nghệ chiến lược).

b) Cơ chế bảo vệ khách hàng

• Yêu cầu ký quỹ/bảo hiểm để đảm bảo hoàn trả khách hàng nếu thất bại.

• Yêu cầu công bố rủi ro minh bạch.

c) Thành công

• Hơn 70 dự án fintech thử nghiệm, trong đó nhiều dự án blockchain về thanh toán xuyên biên giới được quốc tế công nhận.

• Singapore trở thành trung tâm fintech hàng đầu châu Á.

d) Ý nghĩa đối với Việt Nam

Việt Nam có thể học:

• Cách phân loại sandbox (express vs normal).

• Cơ chế bảo hiểm/ quỹ dự phòng cho khách hàng.

• Kết hợp sandbox với chiến lược quốc gia về tài chính số.

4. Kinh nghiệm ASEAN

a) Indonesia

Ngân hàng Trung ương Indonesia (BI) và Cơ quan Dịch vụ Tài chính (OJK) triển khai sandbox cho thanh toán điện tử và P2P lending.

• Hơn 150 công ty fintech tham gia.

• Chính phủ sau đó ban hành quy định chính thức về P2P lending dựa trên dữ liệu sandbox.

b) Malaysia

Ngân hàng Negara Malaysia áp dụng sandbox từ 2016, tập trung vào fintech phục vụ tài chính toàn diện (financial inclusion).

c) Thái Lan

Ngân hàng Trung ương Thái Lan (BoT) mở sandbox cho thanh toán điện tử, mobile banking, biometrics.

• Sandbox giúp Thái Lan nhanh chóng áp dụng QR code payment trên toàn quốc.

d) Philippines

Bangko Sentral ng Pilipinas triển khai sandbox 2019, ưu tiên fintech nông nghiệp và tài chính vi mô.

e) Ý nghĩa cho Việt Nam

• ASEAN áp dụng sandbox để giải quyết vấn đề đặc thù: tài chính toàn diện, nông thôn, P2P lending.

• Việt Nam có thể chọn sandbox hướng đến SME, nông nghiệp công nghệ cao, thay vì chỉ copy mô hình châu Âu.

5. Kinh nghiệm ngoài lĩnh vực ngân hàng

a) Mỹ

Mỹ không có sandbox thống nhất cấp liên bang, nhưng nhiều bang như Arizona, Wyoming ban hành sandbox fintech riêng.

• Arizona 2018: sandbox fintech cho phép thử nghiệm sản phẩm tài chính trong 2 năm, tối đa 10.000 khách hàng.

• Ưu điểm: linh hoạt, gắn với nhu cầu địa phương.

• Nhược điểm: thiếu thống nhất liên bang.

b) Dubai (UAE)

Trung tâm tài chính Dubai (DIFC) xây dựng sandbox toàn diện cho fintech, insurtech, regtech.

• Sandbox gắn liền với chiến lược thu hút vốn quốc tế.

• Thu hút hàng chục công ty fintech toàn cầu mở văn phòng.

c) Trung Quốc

Trung Quốc không dùng từ “sandbox” nhưng triển khai thử nghiệm có kiểm soát cho thanh toán điện tử (Alipay, WeChat Pay) từ rất sớm.

• Thực chất là sandbox “de facto” nhưng trong môi trường quản lý mạnh tay.

6. Bài học rút ra cho Việt Nam

a) Về phạm vi

• Sandbox nên rộng hơn lĩnh vực ngân hàng, bao gồm chứng khoán, bảo hiểm, tài sản số.

• Nên ưu tiên lĩnh vực thanh toán xuyên biên giới, P2P lending, tài chính toàn diện.

b) Về cơ chế bảo vệ

• Cần hạn mức giao dịch/khách hàng như Anh.

• Cần cơ chế hoàn trả/bảo hiểm như Singapore.

c) Về chiến lược quốc gia

• Sandbox không chỉ là công cụ thử nghiệm, mà còn là đòn bẩy chính sách tài chính số quốc gia.

• Cần kết nối với Chiến lược chuyển đổi số quốc gia, Đề án phát triển thị trường vốn, Chiến lược tài chính toàn diện.

d) Về năng lực giám sát

• Cơ quan quản lý phải có năng lực SupTech (Supervisory Technology): giám sát giao dịch thời gian thực, phân tích dữ liệu lớn.

7. Tác động toàn cầu và cạnh tranh sandbox

Sandbox đã trở thành một “cuộc đua” giữa các trung tâm tài chính. Quốc gia nào có sandbox cởi mở, minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư tốt sẽ thu hút startup và vốn đầu tư.

• Singapore, Anh: trở thành hub fintech nhờ sandbox.

• Các nước ASEAN: sandbox giúp xây dựng thị trường nội địa.

• Việt Nam: nếu sandbox triển khai chậm, nguy cơ startup sẽ sang Singapore/Indonesia thử nghiệm, mất lợi thế cạnh tranh.

8. Kết luận

Bối cảnh quốc tế cho thấy:

• Sandbox là xu hướng toàn cầu không thể đảo ngược.

• Thành công hay thất bại phụ thuộc vào thiết kế cơ chế bảo vệ và năng lực giám sát.

• Sandbox phải gắn với chiến lược quốc gia về tài chính số và đổi mới sáng tạo.

Đối với Việt Nam, Nghị định 94/2025/NĐ-CP là bước đầu tiên, nhưng cần nhanh chóng mở rộng sang các lĩnh vực khác và học hỏi từ quốc tế để không tụt hậu.