BỐI CẢNH VIỆT NAM VỀ XÂY DỰNG CƠ CHẾ SANDBOX FINTECH

1. Thực trạng phát triển Fintech tại Việt Nam

a) Quy mô thị trường

Tính đến năm 2025, Việt Nam có hơn 300 công ty Fintech hoạt động, tập trung chủ yếu ở 3 mảng chính:

• Thanh toán điện tử (e-payment, e-wallets): chiếm trên 60% thị phần fintech. Các ví điện tử như MoMo, ZaloPay, ShopeePay trở thành kênh thanh toán phổ biến, thay thế dần tiền mặt.

• Cho vay ngang hàng (P2P lending): dù chưa có luật riêng, P2P lending bùng nổ với hàng chục nền tảng hoạt động, đáp ứng nhu cầu vay tiêu dùng và vốn nhỏ lẻ cho hộ kinh doanh.

• Quản lý tài sản và đầu tư (wealthtech): các ứng dụng quản lý tài chính cá nhân, robo-advisor xuất hiện, song quy mô còn khiêm tốn.

Ngoài ra, các lĩnh vực như insurtech (bảo hiểm số), blockchain/crypto (tài sản số), regtech (công nghệ tuân thủ) cũng bắt đầu hình thành.

b) Động lực phát triển

• Dân số trẻ, tỷ lệ người dùng Internet cao (hơn 75%).

• Chính sách thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt.

• Hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động với sự tham gia của quỹ đầu tư mạo hiểm trong và ngoài nước.

c) Hạn chế

• Thị trường còn manh mún, phân tán, thiếu doanh nghiệp quy mô khu vực.

• Khung pháp lý chưa theo kịp: nhiều dịch vụ fintech hiện vận hành trong “vùng xám” (P2P lending, tài sản số).

• Thiếu cơ chế thử nghiệm chính thức để các startup kiểm chứng sản phẩm mới.

2. Nguy cơ rủi ro pháp lý và thị trường

a) Gian lận tài chính và lừa đảo

• Nhiều nền tảng P2P lending bị biến tướng thành tín dụng đen, lãi suất “cắt cổ”, sử dụng biện pháp đòi nợ bất hợp pháp.

• Một số sàn crypto trá hình, kêu gọi đầu tư đa cấp, dẫn đến thiệt hại lớn cho người dân.

b) Rửa tiền và tài trợ khủng bố

• Các giao dịch fintech, đặc biệt ví điện tử và tài sản số, có nguy cơ bị lợi dụng để rửa tiền xuyên biên giới.

• Hệ thống giám sát AML/KYC chưa đồng bộ giữa các đơn vị.

c) Bảo mật dữ liệu

• Tấn công mạng, rò rỉ dữ liệu cá nhân xảy ra thường xuyên.

• Hệ thống an toàn thông tin của nhiều startup chưa đạt chuẩn (ISO 27001, SOC2).

d) Tranh chấp dân sự

• Tranh chấp giữa khách hàng và nền tảng fintech (về lãi suất, phí, quyền sở hữu dữ liệu).

• Thiếu cơ chế giải quyết tranh chấp đặc thù cho hợp đồng điện tử.

📌 Những rủi ro trên cho thấy nhu cầu cấp thiết phải có sandbox – vừa cho phép thử nghiệm, vừa giám sát rủi ro trước khi nhân rộng ra toàn thị trường.

3. Định hướng chính sách – Nghị quyết 57-NQ/TW (2024)

Nghị quyết 57-NQ/TW năm 2024 của Bộ Chính trị đã nêu rõ định hướng:

• Khuyến khích đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ số trong tài chính – ngân hàng.

• Xây dựng khung pháp lý thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) cho công nghệ mới, mô hình kinh doanh mới.

• Xác định sandbox là công cụ chính sách trọng yếu để vừa thúc đẩy phát triển, vừa kiểm soát rủi ro.

Điểm nổi bật: sandbox không chỉ áp dụng cho ngân hàng mà còn định hướng cho các lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm, tài sản số.

Nghị quyết 57 vì vậy chính là cơ sở chính trị – pháp lý cao nhất để Chính phủ ban hành Nghị định 94/2025/NĐ-CP, giao NHNN quản lý sandbox trong lĩnh vực ngân hàng.

4. Vai trò và thách thức của Ngân hàng Nhà nước (NHNN)

a) Vai trò

• Cơ quan chủ trì sandbox fintech theo Nghị định 94/2025/NĐ-CP.

• Thực hiện các nhiệm vụ:

  1. Tiếp nhận, thẩm định hồ sơ đăng ký sandbox.

  2. Giám sát hoạt động thử nghiệm, yêu cầu báo cáo định kỳ.

  3. Đánh giá kết quả, đề xuất luật hóa hoặc chấm dứt thử nghiệm.

  4. Bảo vệ quyền lợi khách hàng trong quá trình thử nghiệm.

b) Thách thức

1. Nguồn lực giám sát hạn chế: số lượng cán bộ am hiểu công nghệ tài chính còn ít.

2. Khó khăn trong đánh giá rủi ro công nghệ mới: ví dụ blockchain, AI.

3. Xung đột lợi ích: vừa phải thúc đẩy đổi mới, vừa phải đảm bảo an toàn hệ thống tài chính.

4. Thiếu khung phối hợp liên ngành: sandbox fintech liên quan đến Bộ Tài chính (chứng khoán), Bộ KH&CN (công nghệ), Bộ Công an (an ninh mạng).

5. Kết luận: Tính tất yếu của sandbox tại Việt Nam

• Fintech Việt Nam phát triển nhanh nhưng thiếu khung pháp lý, rủi ro ngày càng lớn.

• Sandbox là công cụ cân bằng giữa thúc đẩy đổi mới và bảo vệ hệ thống tài chính.

• Nghị quyết 57-NQ/TW (2024) và Nghị định 94/2025/NĐ-CP đặt nền móng quan trọng, nhưng cần tiếp tục:

  • Mở rộng sandbox sang lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm, tài sản số.

  • Tăng cường năng lực giám sát công nghệ của NHNN.

  • Phối hợp liên ngành và xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp fintech.